SPOR SAKATLIKLARI VE İLKYARDIM
SPOR SAKATLANMALARI VE İLK YARDIMSporun zihin ve fizik yapıyı geliştirmekte olduğu her geçen gün daha iyi anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, bu yeni uğraşıda egzersize katılan kişiler organizmalarınrn toleransları üstüne çıkabilmektedir. Yeterince ön hazırfık yapmadan egzersizlerde aşırı zorlamalar dikkatin azalmasına, kazalara ve sakatlıklara. yol açabilir. Sakatlanmanın daha ciddi boyutlara çıkmasını önlemek bakımından ilk yardım uygulamaları büyük önem taşımaktadır. Bu gibi durumlarda son karar her zaman hekimin sorumluluğu altındadır. Ancak hekimin hastaya ulaşıp yardımcı olmasına kadar geçecek süre içinde ilk yardımın yapılması kaçınılmaz bir zorunluluktur. Bu güncel kitapçık en sık görülen bazı spor sakatlıklarının nedenlerini, tanıyla ilgili bazı temel bilgileri, ilk yardım uygulamalarını ve önlemler konusunda önerileri içermektedir.
Kitapçık uygun boyutlan ile her spor çantasında bulunabilir. Öncelikle önlemlerle ilgili bilgileri incelemenizi öneririz. Kitapçığın çantanızda bulunması gerekli durumlarda anında başvurmanızı sağlayabilecektir.
AŞİL TENDİNİTİSİ Nedeni:
Baldır kaslannın kramp yada spazmlara neden olacak derecede aşırı zorlanması. Özel Bulgular: Topuğun üsi kısmında uzun süren ağrılar. İlk Yardım: Ağrılı tarafı tesbit edin (örn. bandaj ile) ve zorlamadan kaçının. İlgili uzmana danışın. (Tercihan Ortopedi-Travmatoloji veya Fizik tedavi, rehabilitasyon). Ek Uygulamalar: Baldır kaslarına masaj. Topuğun ayakkabı içine konacak bir parça i!e yükseltilmesi (Bu, aşil tendonuna binen yükü azaltıp iyileşmeyi hıziandıracaktır. Bir gel sürülerek belirtiler gerilinceya kadar tedaviye devam edilir. Tedavi Sonrası: Baldır kasları için gerdirme egzersizleri. Antranmanlardan sonra tendon ve çevresine buz ile soğuk uygulama Önlem: Beslenme ile uygun Magnezyum alınması sorunlara karşı öntemlerden birisi olabilecektir
AŞİL TENDONU KOPMASI Nedeni:
Koordine olmayan kas gerilmesi (iç travma) veya direk fizikseletki (iç travma) ile ani ve aşırı zorlama. Özel Bulgular: Diz-dirsek pozisyonunda, her iki ayak muayene masası kenarında serbest olarak sarkarken, baldır kavrama testinde sağlam tarafta ayak parmaklarında kopan tarafta hareket yoktur. Tendon üzerinde (bir parmak kadar genişlikte) bir çukur izlenir. Ek Uygulamalar: Mutlaka cerrahi onarım gereklidir. Kısa stireli olarak operasyona kadar alçılı tesbit yapılabilir. İlk Yardım: Eklem fonksiyonunu korumak için erken dönemde egzersizlere başlanmalıdır. Düzenli olarak gel uygulanması önerilir. Tedavi Sonrasr: Yetkili uzman gözleminde gerdirme egzersizleri yapılmalıciır. Zedeli bölgeye herhangi bir zorlanmadan sonra buz ile soğuk uygulanmalıdır. gel sürülmeye devam edilir. Önlem Zedelenen bölgede oluşan yeni doku koordine olmayan kas kasılnıalarına yol açabileceği için aşırı yüklenmelerden sakırımalıdır.
AŞİL TENDONU ZORLANMASI (ÇEKMESI) Nedeni:
Ani ve kuvvetli zorlanma veya direk fiziksel travma. Özel Belirtiler: Egzersiz sırasında topuk ve tendon bölgesinde hareketi engelleyici tipte deliniyor hissi veren ağrı. Ek Uygulamalar Destekleyici bandaj kullanılmalı ve düzenli olarak gel uygulanmalıdır. Tedavi Sonrası Baldır kasları için gerdirme egzersizleri yapılmalıdır. Önlem Kas oluşumlarının korunması için dülzenli olarak Magnezyum preparatlarının alınması önerilmektedir.
BAĞ ZEDELENMELERİ Nedeni:
Eklemi doğal sınırları ötesinde harekete zorlayan harhangi bir kuwet bağ zedelenmesine yol açabilir. Özel Belirtiler: Etkilenen eklemde ağrı, fonksiyon bozukluğu ve eklem içi kanamaya ve sıvı artışına bağlı olarak şişme. İlk Uygulamalar: gel ile birlikte soğuk (buz) uygulama. Eklemin başkaca bir zorlanmaya maruz kalmaması için bandajlama. Ciddi durumlarda hekime başvurulmalıdır. Ek Uygulamalar: Sakatlığın ciddiyet derecesine bağlı olarak geçici bir süre için sportif aktivitelerden uzak kalınmalı. llgili uzman bu siireyi saptamada önerilerde bulunacaktır. Destekleyici bandaj kullanılmalı ve düzenli olarak gel uygulanmalıdır. Tedavi Sonrası: Ikinci bir zedelenmeye karşı önleyici olarak eklem fonksiyonunu sağlamak amacıyla egzersizlere mümkün olduğu kadar erken başlanmalıdır.
SU TOPLAMASI Nedeni:
Ayakkabı ya da diğer spor malzemelerinin deri üzerine yaptığı baskı ya da tahriş. Özel Bulgular: Derinin dış tabakasının altında sıvı birikimi ile birlikte üst tabakanın ayrılması. İlk Uygulamalar: Su toplanması durumunda sıvı boşaltılmalı bölge dezenfekte edilmeli ve etkılenen alan hava geçişi sağlanacak şekilde pansuman yapılmalıdır. Önlem: Ayakkabılann içini ve giyilen çorapların dışını hafifçe sabunlamak veya ayakkabıların deri kısımlarının iç kısmına yumuşatrcı yağ sürmek yararlı sonuçlar vermektedir. Ellerdeki su toplaması uygun eldiven giyerek önlenebılir.
KIRIKLAR Nedeni
: Dış kökenli fiziksel etmenler, düşme ya da çarpışmalar. Özel Bulgular: Kırık olan tarafta yüklenme kapasitesi yitimi ve hareket sınırlılığı. Kırık bölgesinde görülebilecek ya da elle muayenede farkedilebilecek değişiklikler (şekil bozukluğu gibi) Bölgesel kanamaya bağlı olarak belirgin bir şişme dokunma ve hareketlerle birlikte şiddetli ağrı. İlk Uygulamalar: En uygun malzeme ile kırığın tesbit edilmesi (atelleme) gerekmektedir. Ancak kırık uçlarının yanaştırılması (reduksiyon) yapılmaya çalışılmamalı ve en kısa süre içinde ilgili uzmana başvurulmafıdır. Bu arada kırık bölgesine soğuk uygulanabilir ve ağızdan ağrı kesiciler verilebilir. Uzman hekimin reduksiyonunu takiben kırığın iyileşmesi için alçılı tesbit yapılır. Tedavi Sonrası: Kas kitlesi ve kuvvetin azalmasını engellemek için sistemli olarak , egzersizler yapılmalıdır. , Yük taşıyan taraf ve bölgelerde ödem oluşumunu engellemek için günde birkaç kez gel uygulanmalıdır.
KASIK ZORLANMASI Nedeni:
Spora katılım öncesi yetersiz ısınma ve gerdirme sonucu uyluğun iç kısmındaki kas ve tendonlann aşırı zorlanması. Özel Bulgulaı: Uyluğun üst ve iç kısmında şiddeti gittikçe artan ağrı. İlk Uygulamalar: Etkilenen bölgeye 20 dakika kadar buz uygulanır ve baskılı bandaj yapılır. Tedavi Sonrası: 3 gün içinde gerdirme-gevşetme egzersizlerine başlanabilir. Kasık bölgesine düzenli olarak gel uygulanır. Gerdirme -gevşetme egzersizleri ağrısız olarak yapılmaya başlandığında tedricen koşu içeren çalışmalara geçilebilir. Eğer ağrı hisedilirse egzersizlere devam edilmeli ve ara verilmelidir. Önlem: Antrenman ya da yarışmalar öncesinde uyluk ve kasık bölgesinde kasların uygun bir şekılde ısıtılması ve gerdirme egzersizlerinin yayılması önlem açısından önemlidir.
DİZ EKLEMLERI KIKIRDAK ZEDELENMELERİ Nedeni:
Yerde sabit ve diz bükülü durumdayken iç ya da dış kuvvetlerin etkisiyle diz ekleminin zorlanması. Özel Bulgular: Dizin bükülme ve dönme hareketlerinde eklem bölgesinde ağrı duyulur. Ağrı nedeniyle dizin tam olarak gerilme pozisyonuna gelmesi hemen hemen imkansızdır. İlk Uygulamalar: Diz çevresine gel uygulanır. Buz ile soğuk-baskılı bandaj yapılır. Zaman kaybetmeden hekime başvurulmalıdır. Bu tip sakatlıklar genellikle operatör gerektiren durumlardandır.
Tedavi Sonrası: Operasyon sonrası uygun bir şekilde planlanmış kassal egzersiz programıyla dizin kuvvet desteği sağlanmalıdır. Düzenli alarak gel uygulanmalıdır. Operasyondan 6 hafta sonra yumuşak bir` zeminde hafif koşu antrenmanlarına başlanabilir.
KAS LİFİ KOPMASI (YIRTIĞI) Nedeni:
Yetersiz kondüsyonlanma, antrenman ve yarışmalar öncesi yetersiz ısınma ve gerdirme hareketleri. Özel Bulgular: Egzersizler sırasında batıcı ya da kesici tipte ağrı. Genellikle damar dışına kan sızmasına bağlı olarak morarma görülebilir. İlk Uygulamalar: En az 20 dakika süreyle buz (soğuk) uygulama. Ek Uygulamalar: 2-3 gün süreyle baskılı bandaj ve günde birkaç kez gel uygulanır. Tedavi sonrası: Sakatlığın ciddiyetine göre karar verilmek üzere, zedelenmeden 72 saat kadar sonra aktif hareketlere ve gerdirme egzersizlerine başlanabilir. Önlem: Antrenman ve yarışmalar öncesinde kasların uygun bir şekilde ısıtılması ve gerdirme egzersizlerinin yapılması.
EGZERSIZ SONRASI KAS SERTLİĞİ, YORGUNLUK Nedeni:
Uygun olmayan antrenman rejimi, kasların aşırı kullanımı, bazı minerallerin yetersizliği. Özel Bulgular: Kısa süreli kas ağrıları ve yorgunluk. İlk Uygulamalar: Etkilenen kas gruplarının gerdirme egzersizleri ile gevşetilmesi. Sıcak-ıslak uygulamalar (sıcak duş ve banyo). Gel uygulaması. Önlem: Yeterince Magnezyum alımına dikkat edilmesi. Antrenman planlamasında yüklenmelerin tedrici olarak arttırılması prensibine dikkatle uyulmalıdır. Antrenman ve yarışmalar öncesinde uygun ısınma ve gerdirme egzersizleriyle kaslar yüklenmeye hazırlanmalı. Bu uygulama en azından 20 dakika kadar sürmelidir.
KAS EZİLMELERİ Nedeni:
Sert bir cisime ya da sakattanmaya yol açabilecek bir baskının kasta bölgesel olarak bir doku bütünlüğü bozukluğu yaratması. Özel Bulgular: Bazı durumlarda damar dışına sıvı sızmasına bağlı olarak morarma görülebilir. İlk Uygulamalar: Gel ve soğuk-baskılı bandaj ile 48 saat tedavi yapılır. Ek Uygulamalar: Gel ile bandajlama, günde 2-3 kez yapılır. Tedavi Sonrası ağrının şiddeti azaldığında egzersizlere başlanır. (Basamakiarda inip çıkma veya yüzme gibi).
KAS ZORLANMALARI (ÇEKMELERİ) Nedeni:
Tek bir kas grubunun gerilebiime sınırından daha fazla zorlanması. Yetersiz kondüsyon. Antrenman ve gerdirmelerinin uygun olarak yapılmaması. Magnezyum alımında yetersizlik. Özel Bulgular: Ani zorlanmalarda kas ağrıları. İfk Uygulamalaw Sportif aktivitelerden geçici olarak uzak kalınmalıdır. REPARIL-GEL ve so~uk uygulamalar yapılmalıdı~. Ek Uygulamalaı: Kas gruplarına günde bi~kaç kez REPARIL-GEL uygulanabilir.
Baskılı bandaj iyileşmeyi hızlandırabili~. Sonraki birkaç gün içinde ise zedelenen kas mümkün olduğunca sık gerdirme egzersizleriyle esnetilmeye, yumuşatılmaya çalışılmalıdır. Tedavi Sonrası: Mafif koşular ve jogging yapılmaya başlanır. Ilk birkaç gün içinde masaj yapılmamalıdır. Önlem: Antrenman ve yarışmalar öncesinde kasların uy~un ısınma ve gerdirme egzersizlerının yapılması önlem açısından büyük önem taşımaktadır. ,
SIYRIK VE KESİKLER Nedeni:
Genellikle düşmelere bağlı olarak deride ortaya çıkan yüzeysel zedelenmeler. Özel Bulgular: Etkilenen alanda ağrı ve kızarıklık. Bazı durumlarda hafif kanama. İlk Uygulamalar: Alkol içermeyen dezenfekten sıvı ile yara temizlenmelidir. Hava akımına izin verecek bir malzeme ile yara pansumanı yapılır. Uyarı: Deride doku bütünlüğünün bozulduğu bütün durumlarda tetanoza karşı önlem alınmalıdır
. Hastanın tetanoza karşı daha önceki bağışıklık durumuna göre kararlaştırılır (örn. aşılama ya da serum gibi). ÇIKlKLAR Nedeni: Dış kökenli bir fiziksel kuvvet uygulaması sonucunda eklemi oluşturan kemik uçlarının normal pozisyonları dışında yer değiştirmeleri. Özel Bulgular: Etkilenen eklem bölgesinde ağrı. İlk Uygulamalar:
Soğuk ve baskılı bandaj uygulanıp çıkan eklem hareketsizleştirilmelidir (Atelleme). Derhal ilgili hekime başvurulmalıdır. Uyan: Hiçbir zaman çıkığı yerine koymayı denemeyiniz. Bilinçsiz zorlamalarda kemik çevresindekı yumuşak dokuların, damar ve tendonların zedelenme olasılığı vardır. Ek Uygulamalar: Ağrı sınırını aşmadan yapılan eklem hareketleri, etkilenen bölgeye hafif masaj fizyoterapi egzersızleri ve günde birkaç defa gel uygulama öneriler arasındadır.
BURKULMALAR Nedeni:
Bir eklem iç ya da dış kökenli bir fiziksel etken tarafından normal hareket sınırlarının ötesinde zorlandığında eklemin bağları aşırı gerilebilir veya kopabilir. Özel Bulgular: Oldukça kısa bir süre içinde eklem çevresinde şişme ortaya çıkar. Damar zedelenmesi nedeniyle eklem çevresinde ve içinde kanama olabilir. İlk Uygulamalar: Yeterli süre ve sıklıkla buz ve soğuk uygulanmalıdır (genellikle 1/2 -1 saat ara ile 8 -10 dakika kadar ve 48 - 72 saat boyunca). Gel sürülür ve baskılı bandaj yapılır.
Burkulan tarafta (örn. ayak bileği burkulması ise) bacak yüksekte tutulur (elevasyon) ve yer çekimi etkisinden yararlanılarak şişme engellenmeye çalışılır. Uyarı: Sıcak duş alınmaması ve bölgeye sıcak uygulanmaması aynca ılgili hekime danışılması önerilmektedir. Tedavi Sonrası: Ağrı azaldığında ve bölgedeki morarma düzeldiğinde eklem fonksiyonunu korumak için aktif egzersizlere başlanmalı ve atrenmanlar tedricen arttırılmalıdır. Önlem: Kassal kuvvet yetersizliği olan, bağ zayıflığı bulunan eklemler atrenman ve yarışmalar öncesinde bandajla desteklenmelidir.
SAKATLIK SONRASI SPORA DÖNÜŞ VE YENİDEN KONDÜSYONLANMA
Spor sakatlıklarından korunmanın en önemli ögesi hiç şüphesiz, yeterli fiziksel uygunluğu geliştirecek şekilde atrenman planlanması yapmaktır. Bu prensip hem boş zamaniarını değerlendirmek için egzersiz yapan amatörler hem de yüksek performans sporcuları için geçerlidir. Sakatlığın ya da operasyonun ardından rehabilitasyonun uygun yapılması da son derece önem taşımaktadır.
Antrenmana çok erken başlamak ya da her ne pahasına olursa olsun fiziksel uygunluğa çok kısa süre içinde ulaşmaya çalışmak sakatlıkların tekrarlanmasına yol açabilir. Bu durum ise ciddi, hatta kalıcı bir bozukluk riski anlamına gelmektedir.
Daha kötüsü sporu tamamen bırakmak gerekebilir. Birçok durumda bu tip sorunların öncelikle sakatlık ya da operasyona bağlı olmadığı ve sakatlanmanın ardından spora ve aktivitelere erken dönüşe bağlı olduğu belirtilmektedir. Organizmaya genel kondüsyonu tekrar kazandırmak sakatlık geçiren tarafın özel olarak kuvvetlendirilmesi kadar önem taşımaktadır. Aşağıdaki temel prensipler katiyen unutulmamalıdır:
Kalıcı bir sakatlıktan sakınmak istiyorsanız ağrı`ya bir uyarı sinyali olarak önem veriniz. Sakatlık durumu ile ilgili olarak herhangi bir konuda şüpheniz, endişeniz varsa hekim, fizyoterapist, masör ya da deneyimli bir kimse olarak antrenörünüze danışmaktan çekinmeyin.
Bu ekip sakatlırınız için özel bir antrenman programını bireysel durumunuza göre planlayacaktır. Hasta yapılan programı uygulamalı ve sonuçlarını değerlendirip ilgililerle tartışmalıdır. Genelllikle az sıklıkla yapılan düşük şiddetteki yüklenmeler tercih edilmelidir.
Burada anahtar cümle "Egzersizlere erken başlamalı ancak yükü tedricen arttınlmalıdır" olmalıdır. Sakatlık sonrası başarının yalnızca kuvvet antremantarıyla değil sabırla ve düzenli olarak yapılan rehabilitasyon uygulamalarıyla elde edilebileceğini hatırlayınız.
